پرش به محتوا

آرشیو صداخانه


آرشیو صداخانه به آثار منتشر شده از موسیقی مردمی در ایران از اواخر دهه ۱۳۳۰ تا میانه دهه ۱۳۸۰ شمسی اختصاص دارد.  حجم آثار منتشرشده از موسیقی‌های مردمی ایران در این بازه‌ی زمانی بسیار بیشتر از آنچه تصور می‌شود بوده است. طی چند سال گذشته نسخه فیزیکی بسیاری از این آثار شامل بیش از ۴۰۰۰ صفحه ۴۵دور و نوار کاست توسط صداخانه گردآوری شده است. حجم انبوهی از نام موسیقی‌دانان و تصاویر تبلیغاتی آنها، اسامی صاحبان کمپانی‌های ضبط، عنوان لیبل‌های تجاری، آدرس مغازه‌های موسیقی‌فروشی و… به زبان‌ها و الفباهای مختلف بر روی لیبل و جلد صفحه‌ها و کاست‌ها خودنمایی می‌کند. علاوه بر مشخصات و اطلاعات ظاهری، کیفیت‌های موسیقایی معناداری از هر قسمت از این آرشیو به گوش می‌رسد مانند موسیقی فکاهی در مشهد، تبلور صدای جنبش‌های اجتماعی و سیاسی در موسیقی کردستان یا ترکمن‌صحرا، ضبط‌های منسجم و برنامه‌ریزی شده از موسیقی ایل قشقایی، ارتباط عمیق موسیقی‌دانان و بازار ضبط موسیقی بین مردم عرب ایران با کشورهای جنوب خلیج فارس، معرکه‌ی مطرب‌های شیرازی در استدیوها، صدای رسای زنان، بازار موسیقی ارامنه در غرب تهران، گروه‌نوازی‌های به دقت تنظیم‌شده در موسیقی بختیاری‌ و… . در هشتاد سال گذشته گفتمان میراث ‌فرهنگی در تعریف موسیقی مردمی ایران و چیستی و چگونگی آن چیرگی داشته‌ است. در این روایت کلان همواره مسئله‌ی عاملیت موسیقی‌دانان مناطق مختلف ایران در امر تولید موسیقی در حاشیه قرار گرفته است. شاید به همین دلیل عمده است که با وجود حجم بسیار زیاد آثار تولید شده در موسیقی‌های مردمی ایران، این آثار عمدتا مغفول و در حاشیه مانده‌اند. با گردهم‌آمدن این آثار صوتی در آرشیو، بیش از هر چیز اهمیت «مسئله‌ی تاریخ تولید موسیقی‌های مردمی در مناسباتِ صنعت ضبط» در شهرهای مختلف ایران برجسته می‌شود. آرشیو صداخانه منابع شنیداری منسجم و اسناد لازم را برای مستندنگاری و تحلیل این تاریخ گردآوری کرده است.

تا پیش از این، هرگز این آثار به شکل منسجم و موضوعی در یک آرشیو گردآوری نشده بودند، فهرستی از این آثار منتشر نشده بود و در نتیجه تصوری از وجود این حجم از آثار تولید شده در موسیقی‌های مردمی ایران وجود نداشت.  بنابراین نخستین ضرورتی که پس از شکل‌گیری و انسجام آرشیو خودنمایی کرد انتشار فهرست آثار گردآوری شده در آرشیو صداخانه یا با کمی اغماض فهرست آثار تولید شده از موسیقی‌های مردمی در ایران از اواخر دهه ۱۳۳۰ تا میانه دهه ۱۳۸۰ شمسی بود. هر فصل بخش معناداری از فهرست آثار موجود در آرشیو صداخانه در نشریه «گزارش صداخانه» منتشر خواهد شد. تصاویر اسکن شده از لیبل‌ها و جلدها و همچنین آلبوم‌های صوتی گزینش شده، این فهرست را پشتیبانی خواهند کرد تا چشم‌انداز بصری و شنیداری از محتوای هر فهرست نمایان شود.

در کنار فهرست‌نویسی، دیجیتال‌سازی آثار آرشیو نیز در کارگاه روزانه صداخانه در جریان است. نسخه‌های صوتی دیجیتال آثار به مرور روی وبسایت صداخانه قرار خواهند گرفت. در صورتی که پس از مشاهده فهرست‌ها علاقمند به داشتن فایل صوتی اثری از آرشیو هستید لطفا این موضوع را با در میان بگذارید. ما نهایت تلاشمان را برای اولویت دادن به آثار مورد نیاز شما در کارگاه دیجیتال‌سازی خواهیم کرد.

در گردآوری منابع آرشیو صداخانه به ملاحظات دیسکوگرافی گوناگونی توجه شده است. در مورد صفحه‌ها بسیار معمول بوده که یک اثر مشابه، همزمان توسط چند لیبل تجاری و در مورد کاست‌ها توسط چند استریوی (استدیو) ضبط مختلف تولید شود. در مورد صفحه‌ها حتی کاملا رایج بوده که یک کمپانی، یک اثر را با انواع گرافیک و رنگ لیبل در دفعات متعدد و در سال‌های مختلف منتشر کرده باشد. در آرشیو صداخانه تلاش شده تمامی نسخه‌های مختلف یک اثر تهیه و نگهداری شود. همچنین سعی شده از هر نسخه‌ی کاملا مشابه حداقل دو عدد نگهداری شود تا عیب‌های احتمالی همدیگر را در عملیات تهیه نسخه دیجیتال پوشش دهند. در عین حال آرشیو صداخانه همواره مشغول جستجو و جایگزین کردن نسخه‌های سالم‌تر و بهتر بوده است تا اطمینان حاصل کند ایده‌آل‌ترین نسخه دیجیتال ممکن را از هر اثر تهیه می‌کند.

آرشیو صداخانه با در برداشتن آثار کمیاب، نایاب و بعضا منحصر به‌فرد، میراث جمعی ارزشمندی به حساب می‌آید. به همین جهت تامین تجهیزات مورد نیاز برای نگهداری، حفظ و مطالعه این آرشیو و همینطور به‌کارگیری بهترین تکنولوژي در دسترس برای تهیه نسخه دیجیتال ایده‌آل از محتوای آن، همواره در اولویت فعالیت‌های آرشیو صداخانه بوده است. از جمله این فعالیت‌ها می‌توان به تهیه جلد بدونِ‌اسید ضداستاتیک برای صفحه‌ها، تهیه سوزن گرام مونو مخصوص شیار صفحه‌های ۴۵دور موجود در آرشیو، طراحی و تجهیز کارگاه شستشو و مرمت صفحه‌ها با حداکثر دقت و مراقبت و تهیه دستگاه دک‌کاست با قابلیت تنظیم زاویه هِد (ازیموت) برای کسب نهایت دقت در خواندن اطلاعات روی نوار مغناطیسی کاست‌ها اشاره کرد.

آرشیو صداخانه طی چند سال با مشارکت انسانی بالایی شکل گرفت. نحوه شکل‌گیری و نقش‌هایی که دستی در ساختن آرشیو صداخانه داشتند و همچنین مجموعه متنوع ملاحظاتی که برای نگهداری و دسترس‌پذیر کردن آن رعایت شده‌اند، در مقاله‌ای در نخستین شماره «گزارش صداخانه» روایت شده‌ است.